پرسشنامه آزمون رورشاخ

شیوه‌های رفتاری انسان‌ها در موقعیت‌های مختلف را می‌توان از طریق آزمون‌های روانی فرافکن و بر حسب مشاهدات و ادراکات شخص مورد بررسی قرار داد. آزمون رورشاخ از جمله آزمون‌های فرافکن روان‌شناختی است که به‌منظور افشای تراوشات ذهنی افراد همچون افکار، انگیزه‌ها و خواسته‌های ناخودآگاه آن‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این مقاله قصد داریم تا اطلاعاتی جامع و مفید در خصوص ویژگی‌ها و شیوه تفسیر این نوع از تست‌های روانی را برای شما خوانندگان عزیز و محترم به اشتراک بگذاریم؛ با ما تا پایان این متن همراه باشید.

آزمون رورشاخ چیست؟

آزمون رورشاخ (Rorschach test) از جمله ابزارهای معتبر در حوزه مباحث روان‌سنجی علم روانشناسی است که در برخی مواقع با عنوان تست لکه جوهر رورشاخ (Rorschach inkblot test) نیز از آن یاد می‌شود. ویژگی‌های شخصیتی و یا عملکردهای عاطفی انسان در این مدل از آزمون‌های روانشناسی با توجه به ادراک تصاویر مبهم حاوی لکه جوهر قابل بررسی است.

به بیان دیگر، سؤالات آزمون فرافکن رورشاخ بر اساس ۱۰ لکه جوهر به صورت اشکال متقارن و مبهم طراحی شده که آزمون‌دهنده بعد از مشاهده هر یک از اشکال چاپ شده بر روی کارت‌هایی جداگانه، باید برداشت خود را به شخص آزمایش‌کننده انتقال دهد. تعدادی از این اشکال به صورت رنگی و تعدادی دیگر نیز به صورت سیاه، خاکستری و سفید هستند. الگوریتم‌های پیچیده‌ای در این آزمون تصویری برای توصیف و تفسیر مشاهدات فرد آزمودنی بکار گرفته شده که با کمک آن‌ها می‌توان هر نوع اختلال ذهنی پنهان را تشخیص داد.

تاریخچه تست روانشناسی لکه رورشاخ

یک روان‌پزشک معروف سوئیسی به نام هرمان رورشاخ در سال ۱۹۲۱ میلادی موفق به طراحی آزمون روانی جدید برای ارزیابی شخصیت پیچیده و چندوجهی انسان‌ها شد. کلکسوگرافی یا هنر خلق تصاویر با لکه‌های جوهر از جمله علایق رورشاخ در دوره کودکی به حساب می‌آید. از سویی دیگر، این روان‌پزشک سوئیسی در دوران جوانی نیز به موضوعات روانکاوی در کنار هنر علاقه زیادی پیدا کرده بود.

فلذا، ایده اولیه و اصلی آزمون رورشاخ با الهام از سرگرمی‌های دوران کودکی نظیر بازی بلوتو در ذهن او شکل گرفت؛ در این بازی، از لکه‌های رنگ برای ساخت شعر و جدول کلمات متقاطع استفاده می‌شده. البته برخی دیگر عقیده دارند که رورشاخ از دیدگاه‌های استاد خود به نام کنراد گرینگ برای طراحی آزمون الهام گرفته و نقاط سیاه را به‌عنوان یک ابزار کاربردی در علم روانشناسی معرفی کرده است. رورشاخ از نخستین افراد پیشنهاد دهنده برای تفسیر جنبه‌های پنهان شخصیت انسان با اشکال مبهم نیست؛ بلکه افراد دیگری قبل از او نظیر آلفرد بینت و زیگموند فروید در آزمایش‌های خود از نقاشی لکه‌های جوهر استفاده کرده‌اند.

پس از مرگ هرمان رورشاخ شاهد پدید آمدن رویکردهای مختلفی از این آزمون فرافکن توسط شاگردان و طرفداران او همچون (کلوپ فر، بک هرتز، پیوتروسکی و راپاپورت - شافر) هستیم. فلذا، می‌توان نتیجه گرفت که بزرگ‌ترین نظام اجرایی آزمون رورشاخ در قالب ۵ رویکرد مختلف تدوین شد که از نظر شیوه نمره‌گذاری و تفسیر نتایج بین آن‌ها تفاوت‌های بنیادین وجود دارد.

به طور مثال، رویکرد تجربی بک (۱۹۳۷) تابع اعداد و ارقام بوده و این در حالی است رویکرد بالینی کلوپ فر (۱۹۳۷) تابع قضاوت‌هایی شخص بالینگر است. سیستم بک و کلوپ فر به‌عنوان دو نماینده اصلی از مکاتب فکری رورشاخ محسوب می‌شوند که از نظر شیوه نمره‌گذاری و تفسیر نتایج با یکدیگر در تعارض هستند. بک با جانب‌داری از چارچوب سیستم کدگذاری رورشاخ در قالب یک رویکرد تجربی همواره به دنبال ایجاد پیوند میان کدهای مورد استفاده در آزمون بود.

به بیان دیگز، سیستم نمره‌گذاری او بر سازماندهی پاسخ‌های معنادار آزمونی بر پایه یک فرایند ادراکی - شناختی از لکه‌ها تأکید داشت. سیستم کدگذاری کلوپ فر (۱۹۳۷) نیز از نظریات شخصیت و پدیدارشناسی فروید و یونگ پیروی کرده و بر نشانه‌ها و تجارب حاصل از خیال‌پردازی‌های فرد تأکید دارد.

رورشاخ، چگونه آزمون لکه‌های جوهر را کشف کرد؟

این مدل از آزمون‌های فردی فرافکن در ابتدا با هدف سنجش اسکیزوفرنی توسط هرمان رورشاخ مورد توجه قرار گرفت. در حقیقت، رورشاخ بعد از آزمایش بر روی ۴۰۰ بیمار مبتلا به توهمات ذهنی (۳۰۰ بیمار روانی و ۰۰ ۱ نفر از اعضای گروه کنترل) و مشاهده واکنش غیرمنتظره آن‌ها به بازی بلوت متوجه این قضیه شد که جنبه‌های پنهان شخصیت انسان را می‌توان با استفاده از آزمایش لکه‌های جوهر مورد ارزیابی قرار داد.

او در مطالعات اولیه خود، از طریق چکاندن یک قطره جوهر بر روی تکه‌هایی مختلف کاغذ سعی داشت که اشکالی متقارن را بعد از تا کردن کاغذ به وجود آورد. در نهایت، تنها ۱۰ کارت حاوی تصاویر مبهم و متقارن بر اثر پخش کک جوهر سیاه و رنگی در آزمون رورشاخ مورد استفاده قرار گرفت.

از دیدگاه این روان‌پزشک سوئیسی، تحمل فشار روانی ناشی از درک عمیق لکه‌ها و چگونگی ادغام آن‌ها در ذهن فرد آزمون‌دهنده به‌عنوان یک شکل منسجم بیانگر یکپارچگی شخصیت و توان مقابله با چالش‌های مختلف است. فاقد مفهوم بودن لکه‌های جوهر و فرافکنی افکار و احساسات در اثر مشاهده هر تصویر از مهم‌ترین دلایلی است که می‌توان برای طراحی تست رورشاخ ذکر کرد.

اهمیت و فواید انجام آزمون رورشاخ

آزمون رورشاخ از محبوب‌ترین ابزارهای روانشناسی بالینی در دهه‌های ۱۹۴۰ و ۱۹۵۰ میلادی به حساب می‌آمد و از قابلیت‌های منحصر به فرد آن نیز در دهه ۱۹۶۰ میلادی برای شناسایی مجرمان استفاده شده است.

بر اساس بررسی‌های انجام گرفته، آزمون فرافکن رورشاخ در قرن بیست به‌عنوان یک منبع معتبر شناخته شده و جهت سنجش ویژگی‌های شخصیتی و عملکردی انسان‌ها مورد استناد بود؛ البته نقدهای به دلیل تعارضات این آزمون با برخی از مباحث روانشناسی به آن وارد است.ارزش تشخیصی و نحوه نمره‌دهی به هر یک از ۱۰  تصویر لکه‌های جوهر نیز در کتاب رورشاخ ارائه شده است.

روایی و پایایی سیستم اجرایی هر یک از ۵ رویکرد تست رورشاخ توسط بنیاد تحقیقات به نام همین دانشمند در سال ۱۹۶۸ میلادی مورد بررسی قرار گرفت و نتایج آن حاکی از تفاوت در شیوه اجرا و کدهای تعیین ویژگی، نابسنده بودن معیارها، فقدان داده‌های هنجاری گسترده برای مقایسه عمومی است. بنابراین، اعتبار و پایایی آزمون رورشاخ با زیر سؤال رفتن ارزش‌هایش کافی نیست و از نتایج آن نمی‌توان به‌عنوان یک منبع موثق برای درمان اختلالات روانی و عاطفی استفاده کرد.

همان‌طور که در قسمت قبل نیز اشاره شد؛ لکه‌های به‌ظاهر بی‌معنی تست رورشاخ به‌عنوان یک محرک بیرونی باعث ایجاد پاسخ‌هایی معنادار بر اساس انگیزه‌ها یا نیازهای شخص خواهد شد. چنین کاری معمولا با هدف کشف جنبه‌های پنهان شخصیت و همچنین بررسی انگیزه‌ها، تمایلات و حالات عاطفی انسان در شرایط مختلف صورت می‌گیرد. بر عقیده ربر (۱۹۸۵)، مفید واقع‌شدن نتایج آزمون رورشاخ به‌عنوان یک ابزار تشخیصی تابع شرایط محیط است؛ به‌طوری‌که با حضور در یک محیط، احساس همدلی و یا درک متقابل به فرد دست دهد.

لکه‌های جوهر رورشاخ، یکی از راه‌های برقراری ارتباط بین فرد درمانگر و بیمار است و در جریان این تعامل شاهد گفتگوهایی پرشور و سرزنده راجع به پدیده‌های مشابه همچون طرح و نقوش فرش یا کاغذدیواری و … نیز خواهیم بود.

ویژگی‌های آزمون لکه جوهر رورشاخ چیست؟

این مدل از آزمون‌های فرافکن ۱۰ کارتی برای ارزیابی شخصیت افراد با استفاده از لکه‌های جوهر پخش شده بر روی هر یک از کارت‌ها دارای چند ویژگی کلی به شرح موارد ذیل هستند:

•  تخصیص ۵ کارت رنگی و ۵ کارت سیاه‌ و سفید
• عدم برخورداری از ساختاری مشخص و سازماندهی آن توسط شخص آزمون‌دهنده
• برملا شدن آمال و آرزوها، تمایلات و نیازهای نهفته در ذهن ناخودآگاه هر شخص بعد از پاسخگویی به سؤالات آزمون
•  آزادی بیان در پاسخگویی به سؤالات
• نیاز به متغیرهای بسیار زیاد برای تفسیر ساختار شخصیتی درمان‌جو
•  سه‌مرحله‌ای بودن فرایند انجام آن
•  اجرای آزمون به صورت فردی بر روی مراجعان

چه عواملی در تفسیر نتایج آزمون رورشاخ تاثیر دارند؟

محتویات پاسخ‌های فرد آزمون‌دهنده و شیوه سازماندهی ادراکات شخص به هنگام مواجهه با موقعیت‌های حساس از جمله عوامل مورد توجه در تفسیر نتایج آزمون رورشاخ به حساب می‌آیند. همچنین، مدت‌زمان پاسخگویی به هر تصویر نیز در این آزمون نشان‌دهنده احساسات و خصوصیات اخلاقی فرد بوده و هر چقدر این زمان طولانی‌تر باشد، نشانه‌هایی از ابتلا به وسواس و کمال‌گرایی تحت‌تأثیر شوک ناشی از مشاهده تصویر در نحوه واکنش فرد قابل‌تشخیص است.

سرعت بالا در پاسخگویی به سؤالات بیانگر تکانه‌ای عمل نمودن افراد در موقعیت‌های مختلف است. شکل، رنگ و ترتیب نمایش کارت‌ها برای فرد آزمون‌دهنده از دیگر متغیرهای تأثیرگذار در تفسیر تست لکه جوهر رورشاخ به حساب آمده و از طریق انعکاس رنگ لکه‌های جوهر در هر یک از اشکال می‌توان به چگونگی مواجهه با هیجانات عاطفی فرد پی برد.

این آزمون با لکه‌هایی تمام مشکی نسبتاً ساده آغاز شده و در ادامه، به‌محض نمایش تصویر حاوی لکه‌های قرمز شاهد حالت تدافعی و هیجانات عمیق برخی آزمودنی‌ها در پاسخ به سؤالات خواهیم بود. تأثیر رنگ در نحوه واکنش به موضوعات مختلف آزمون رورشاخ نشان‌دهنده اغراق در هیجانات و یا حالتی از افسردگی در رفتارهای فرد است.

کاربرد و مزایای تست لکه جوهر رورشاخ

 روان‌شناسان بالینی از قابلیت‌های منحصر به فرد آزمون رورشاخ مدت‌هاست که به‌عنوان یک ابزار تشخیصی برای ارزیابی و تفسیر ساختار شخصیتی درمان‌جوهای خود استفاده می‌کنند. مقاومت بسیار بالا در برابر فریب از مهم‌ترین مزایای این آزمون به شمار آمده که جنبه‌های شخصیتی هر یک از مراجعان را به صورت فردی مورد ارزیابی قرار می‌دهد.

بزرگ‌ترین مزیت تست رورشاخ نیز زمانی قابل مشاهده است که قصد بررسی شخصیت یک انسان را مجزا از دیگران داشته باشیم؛ در این صورت از راهبردهایی مناسب برای تصمیم‌گیری در خصوص درمان اختلالات روانی شخص استفاده می‌شود.

پاسخ‌های آزمون لکه جوهر رورشاخ حاصل طیف نسبتاً گسترده‌ای از فرایندهای روانی و تجربیات شخص در گذشته بوده و در صورت عملکرد صحیح روش‌های ارزیابی می‌توان به نشانه‌هایی از اسکیزوفرنی، دوقطبی بودن، اسکیزو تایپ... در شخصیت انحصاری هر فرد دست پیدا کرد. در یک جمع‌بندی کلی، برخی از مهم‌ترین مزایای آزمون رورشاخ را می‌توان به صورت موارد ذیل مطرح نمود:

•  نقش تأثیرگذار نتایج آن در روان‌درمانی و مشاوره
•  دستیابی به اطلاعات کیفی در مورد احساس و عملکرد یک فرد
•  استفاده گسترده از قابلیت‌های آن در محیط‌های مختلف از جمله مدارس، بیمارستان‌ها و دادگاه‌ها
•  شناسایی اختلالات فکری و روانی
• ارزش بالای آن به‌عنوان یک معیار بالینی هوش در تحقیقات اسکیزوفرنی
• و …

محدودیت و معایب آزمون رورشاخ

هرمان رورشاخ با هدف تشخیص اسکیزوفرنی از قابلیت‌های منحصر به فرد این ابزار بالینی فرافکن رونمایی کرد؛ این در حالی است که علی‌رغم محبوبیت چشمگیر آزمون رورشاخ در بین برخی از روان‌شناسان، انتقادهایی نیز به شیوه اجرا، تفسیر، ارزیابی و نتایج آن وارد است. به عقیده برخی افراد، تست لکه‌های جوهر رورشاخ چیزی غیر از علوم شبه نبوده و استفاده از آن برای اهداف کلینیکی درست به نظر نمی‌رسد.

مبهم بودن کاربرد آزمون در حیطه ارزیابی شخصیت و اعتبار پایین آن نسبت به دیگر آزمون‌ها از جمله معایب این تست به شمار می‌آید. همچنین، درک لکه‌های جوهر توسط فرد هیچ تأثیری در فرایند تشخیص و درمان اختلالات اضطرابی، افسردگی شدید، سلوک، استرس بعد از سانحه، خودشیفتگی و … نخواهد داشت.

برخی از مهم‌ترین معایب و نقدهای وارد بر آزمون رورشاخ را می‌توان به صورت موارد ذیل مطرح نمود:

• مشخص نبودن مکانیسم و علل پاسخگویی متفاوت افراد با وجود کاربرد نسبتاً گسترده آزمایش ده لکه جوهر
• دشوار بودن فرایند مطالعه و بررسی نتایج آزمون به صورت سیستماتیک برای برخی از محققان
• سردرگمی ناشی از وجود انواع مختلف سیستم‌های امتیازدهی به پاسخ‌ها برای هر نوع لکه
• انتقاد از شیوه اجرا و ارزش تشخیصی نتایج آزمون به دلیل وجود پنج سیستم امتیازدهی متفاوت با مراحل غیراستاندارد
• اعتبار ضعیف تست در شناسایی دقیق اختلالات روان‌شناختی
• قابل اطمینان نبودن نتایج آن به دلیل تفسیر متفاوت متخصصین از پاسخ‌های یک فرد
• تشخیص بیش از حد اختلالات روان‌شناختی در صورت اتکا به سیستم ناقص امتیازدهی اکسنر

چگونه آزمون رورشاخ اجرا می شود؟

تست لکه جوهر رورشاخ در طی یک فرایند سه‌مرحله‌ای و معمولا به صورت فردی قابل اجراست. به بیان دیگر، این دسته از آزمون‌های فرافکن از طریق ده تصویر مختلف از لکه‌ها جوهر به کنکاش ذهنی فرد و کشف افکار و احساسات او می‌پردازد. در ادامه, با هر یک از مراحل مختلف اجرای آزمون رورشاخ  به صورت موارد مطرح شده در جدول زیر بیشتر آشنا خواهید شد:

جدول شماره ۱: مراحل اصلی اجرای آزمون تست لکه‌های جوهر رورشاخ

لازم به ذکر است؛  در نخستین مرحله از فرایند اجرای آزمون رورشاخ باید به طور جدی از هر گونه محدودیت و یا راهنمایی در روند پاسخگویی به سؤال «این چه می‌تواند باشد؟» خودداری نمود. همچنین، باید به این نکته توجه کرد که تفسیر آزمون فرافکن رورشاخ به سطح بالایی از دانش و مهارت نیاز دارد که هر شخص از عهده انجام آن به‌ راحتی برنخواهد آمد. جان اکسنر جونیور (۱۹۷۲) با تلفیق و ادغام پنج رویکرد مختلف به یکی از معتبرترین سیستم‌های جامع امتیازدهی و تفسیر آزمون رورشاخ دست پیدا کرد.

در این نظام جامع مقایسه‌ای، پاسخ‌ها مورد قضاوت شخص آزمونگر قرار نگرفته و از طریق آمار پارامتریک در سطح اعداد و ارقام قابل بررسی هستند. از آنجا که در این سیستم روایی و پایایی برخی از کدها تأیید شده نیست؛ نظام جدیدی بر پایه نظام جامع اکسنر توسط میر، ویگلیون، میهورا در سال ۲۰۱۱ میلادی شکل گرفته است که در آن علاوه بر اثبات روایی و پایایی کدها شاهد محدودیت در تعداد پاسخ‌های آزمون‌دهنده نیز خواهیم بود.

ارزشیابی مشخصات روان‌سنجی تست رورشاخ

ارزشیابی مشخصات روان‌سنجی از دشوارترین اقدامات در زمینه استفاده از آزمون رورشاخ به حساب می‌آید. در حقیقت، نحوه ارزیابی داده‌های تجربی در این آزمون با هیچ کدام از روش‌های اجرایی استاندار سنتی مطابقت نداشته و دقت آن پایین است. تناقضات و نارسایی‌هایی نیز در برخی از پژوهش‌های مربوط به مشخصات روان‌سنجی رورشاخ به مشهود است که از جمله آن‌ها می‌توان به عدم کنترل دقیق متغیرهای تأثیرگذاری همانند جنس، سن، نژاد، هوش، موقعیت اجتماعی - اقتصادی و … شخص آزمون‌دهنده اشاره کرد.

در این صورت، احتمال گمراه‌کننده بودن نتایج آزمون برای اشخاص دور از انتظار نخواهد بود. شیوه امتیازدهی به پاسخ‌ها نیز در این آزمون به عوامل متعددی بستگی داشته و استاندارد مشخصی را نمی‌توان برای آن در نظر گرفت.

تصاویر آزمون لکه‌های جوهر رورشاخ

همان‌طور که اشاره شد؛ در این آزمون از ده لکه جوهر سیاه و رنگی برای ایجاد اشکالی مبهم و متقارن بر روی تکه کاغذی سفید استفاده شده که به‌محض مشاهده تصاویر توسط شخص ممکن است یک یا چند برداشت مختلف از آن‌ها داشته باشد. در این بخش، تصاویر آزمون رورشاخ همراه با برخی از پاسخ‌های احتمالی و متداول آزمون‌دهندگان به ترتیب دسته‌بندی و ارائه شده‌اند:

• تصویر شماره ۱: نخستین کارت حاوی لکه‌ای سیاه‌ رنگ به منظور سنجش سرعت درک و پاسخگویی در نحوه برخورد با موقعیت‌های جدید (خفاش؛ پروانه؛ چوب؛ درخت بید مجنون؛ ماسک؛ فانوس دریایی؛ صورت حیوان و …)
• تصویر شماره ۲: دومین کارت حاوی لکه‌های سیاه و قرمز به منظور سنجش توانایی برقراری ارتباط با دیگران و مدیریت احساسات (دو انسان یا دلقک؛ حیواناتی چهارپا نظیر سگ، فیل یا خرس؛ ورودی غار؛ پروانه؛ آلت تناسلی زنانه؛ خون و …)
• تصویر شماره ۳: سومین کارت حاوی لکه‌های سیاه و قرمز به منظور سنجش سطح تعاملات اجتماعی فرد با جامعه و یا تعیین گرایش‌های جنسی فرد (دو انسان در حال تعامل با پستان‌هایی برجسته و دارای آلت تناسلی مردانه؛ پروانه؛ دستمال گردن یا روبان؛ معده و مری و…)
• تصویر شماره ۴: کارت پدر حاوی لکه‌ای سیاه با شکلی پیوسته به منظور سنجش سطح افسردگی و تصورات درونی فرد از پدر و یا مراجع قانونی (پوست حیوان، فرش، چکمه یا پوتین، حیوان، خرس، گوریل، سگ، اژدهای چینی و …)
• تصویر شماره ۵: تلطیف‌کننده فضا و ساده‌ترین کارت سیاه‌ رنگ به منظور استراحت ذهنی فرد در پاسخگویی به سؤالات چالشی آزمون و تعیین سطح اضطراب در او (خفاش، پروانه شاخک‌دار و یا هر موجود بال‌دار دیگر، سر کروکدیل، ردپا، انبردست و یا جمعیت در حال حرکت و ….)
• تصویر شماره ۶: مشکل‌ترین کارت سیاه‌ رنگ به منظور آشکارسازی نگرش ناهشیار فرد نسبت به مسائل جنسی (پوست حیوان، فرش، آلت تناسلی مردانه، کشتی یا زیردریایی، کاریکاتور مردی با بینی دراز و ریش، صورت ماسک دار، انفجار بمب اتمی و …)
• تصویر شماره ۷: کارت مادر حاوی لکه‌ای سیاه‌ رنگ به منظور سنجش توانایی فرد در نحوه برقراری ارتباط با موضوعات مرتبط با زنان در زندگی (سر یک انسان (زن یا کودک)، چهره زنی در لباس کمر باریک، آلت زنانه، جادوگر، دختران در حال دعوا و …)
• تصویر شماره ۸: ساده‌ترین کارت رنگی به منظور سنجش توانایی فرد در نحوه پردازش موقعیت‌های پیچیده و محرک‌های عاطفی (حیوان چهارپا، سگ، گربه، شیر، خوک، خرس، درخت، قفس سینه و آناتومی بدن، پروانه و …)
• تصویر شماره ۹: سنجش توانایی پردازش اطلاعات در نحوه برخورد با اشکال بی ساختار، مبهم، درهم و پراکنده و همچنین تشخیص افراد مبتلا به پارانوئید (آدم، آتش همراه با دود، انفجار، گل، نقشه، هیولا یا مردان در حال جنگ، قارچ سبز رنگ و …)
• تصویر شماره ۱۰: بی‌نظم‌ترین کارت به منظور سنجش توانایی سازماندهی در نحوه درک مفهوم هر رنگ (خرچنگ، عنکبوت، سر خرگوش، مار، زندگی دریایی پ، تخم‌مرغ نیمرو، فوران آتش یا دود پیپ، بیضه و آلت تناسلی مردانه و…)

نکته: در هر یک از تصاویر آزمون رورشاخ حداقل یک تمثیل از اندام‌های جنسی به منظور تشخیص اسکیزوفرنی و یا تفسیر مشکلات جنسی فرد آزمون‌دهنده وجود دارد.

سیستم نمره‌گذاری آزمون رورشاخ

شیوه امتیازدهی به پاسخ‌های فرد آزمون‌دهنده در خصوص تشخیص و درک تصاویر حاوی لکه جوهر بسیار پیچیده است؛ چرا که در هر یک از رویکردهای کلی این آزمون با روشی مشخص و متفاوت از هم این عمل انجام می‌گیرد. همان‌طور که اشاره شد؛ اکسنر از متداول‌ترین سیستم‌های جامع امتیازدهی و تفسیر یکپارچه نتایج آزمون رورشاخ است که به منظور رفع پیچیدگی‌های پنج سبک یاد شده در سال ۱۹۶۶ میلادی پدید آمد.

در این سیستم، برای افزایش دقت در نحوه امتیازدهی و تفسیر نتایج از بهترین ویژگی‌های مشترک در هر سبک استفاده شده است که این ویژگی‌ها به لحاظ روایی و پایایی مورد تأیید هستند. به‌طورکلی، در جدیدترین سیستم نظام امتیازدهی به آزمون رورشاخ برای ارائه تفسیری جامع از متغیرهای شخصیتی همچون انگیزه، تمایلات و برداشت‌های شخصی و عاطفی فرد بعد از ثبت پاسخ‌ها باید هر یک از ابعاد مطرح شده در جدول زیر را مورد بررسی قرار داد:

جدول شماره ۲: عوامل مؤثر در نمره‌گذاری پاسخ‌های تست لکه جوهر رورشاخ

لازم به ذکر است؛ مفسران ضمن بهره‌مندی از دانش و تجربه بالینی کافی در زمینه تفسیر نتایج آزمون رورشاخ نیازمند آگاهی کامل از شیوه متفاوت نظام نمره‌گذاری نیز هستند. این ابزار بالینی در تشخیص اختلالات و آسیب‌های روانی همچون اسکیزوفرنی کاربرد بسیار داشته و تا کنون ۹ شیوه مختلف از آن برای نمره‌گذاری و تحلیل پاسخ‌های مربوط به لکه جوهر در سراسر دنیا رایج است.

 تفسیر کلی از نتایج  آزمون رورشاخ

تفسیر این مدل از آزمون‌های فرافکن بسیار سخت و پیچیده بوده و هر شخص بدون کسب دانش و تجربه کافی در این زمینه نمی‌تواند از عهده انجام این کار به خوبی بر آید. همان‌طور که اشاره شد؛ عوامل مختلف و متعددی در نحوه امتیازدهی و تفسیر نتایج آزمون رورشاخ دخیل هستند که به‌دقت در طی فرایند آزمون مورد توجه قرار گرفته و لحاظ می‌شوند.

به طور مثال، تأکید بیش از حد بر فرم برای درک اشکال حاصل از لکه‌های جوهر نشان‌دهنده همرنگی بوده و در عوض، فرم ضعیف به همراه پاسخ‌های غیرمعمول نیز تا حدودی دلالت بر روان‌پریشی فرد دارد. رنگ از دیگر فاکتورهای تأثیرگذار در تفسیر نتایج تست لکه‌های جوهر رورشاخ بوده و نمایانگر احساسات و هیجانات فرد به هنگام مواجهه با موقعیت‌های مختلف است. در حقیقت، شخص آزمون‌دهنده با در نظر داشتن عامل رنگ به همراه سایر فاکتورها همچون فرم اشکال به درکی از لکه‌های جوهر دست پیدا کرده و در پاسخ به سؤالات ممکن است که به صورت تکانشی عمل نماید.

همچنین استفاده زیاد از تصویر زمینه سفید رنگ برای درک عمیق‌تر اشکال، بیانگر ویژگی‌های خاصی از فرد همچون شخصیت ضداجتماعی و غیر فرمان بر اوست. افراد متخصص و مشهور جامعه همچون پزشکان و هنرمندان همراه با افراد ضد اجتماع نیز به دلیل ماهیت شغل و طرز نگرش خود معمولاً از تصاویر آینه‌ای و قرینه در پاسخ‌های مربوط به آزمون ورشاخ یاد می‌کنند.

مثال‌های دیگری را برای تفسیر آزمون رورشاخ بر اساس سیستم جامع امتیازدهی اکسنر می‌توان بیان نمود که البته بر حسب شرایط و پیچیدگی‌های شخصیت هر فرد ممکن است که موارد عنوان شده برای تمام افراد یکسان نباشد. درک کلی لکه‌های جوهر به‌نوعی تلاش فرد را برای حفظ یکپارچگی و سازمان‌یافتگی افکار پراکنده‌اش نشان می‌دهد؛ این در حالیست که توجه زیاد به جزئیات تصاویر بیانگر وسواس ذهنی و عملکردی شخص برای حل چالش‌های مختلف بوده و سرعت پاسخگویی به سؤالات بابت این وسواس تا حد قابل‌توجهی کاهش پیدا خواهد کرد.

از سویی دیگر، توانایی حل مسائل مختلف و پیوند با واقعیت‌های جامعه بر حسب میزان فعالیت‌های شناختی هر فرد و از روی پاسخ‌های کلی (w) قابل بررسی است. تعداد کم پاسخ‌های کلی در آزمون رورشاخ، نشانه‌هایی از افسردگی، اضطراب و ناسازگاری را در هر شخص منعکس کند.

همچنین پاسخ‌های شایع و متداول (D) نیز نشان‌دهنده توجه به جنبه‌های آشکار محیط بوده و موارد غیرمعقول در نحوه ادراک شخص هیچ تأثیری نخواهد داشت. کوچک بودن سایز حیوانات در برخی تصاویر این نوع از آزمون‌های روانشناسی بر منفعل بودن شخص دلالت دارد.

نشانه‌هایی از نفرت، خشونت و پرخاشگری در رفتار و عملکرد هر فرد را نیز می‌توان از طریق مشاهده اشکالی همانند خون، چنگال، دندان، چاقو و … مورد بررسی قرار داد. چرخاندن دائمی کارت‌ها برای درک تصویری قابل‌فهم از لکه‌های جوهر و مشاهده پشت آن کارت‌ها نیز به بدگمانی و سوءظن نسبت به مسائل پیرامون شخص آزمون‌دهنده اشاره دارد.

جمع‌بندی

امروزه از آزمون رورشاخ به‌عنوان یک شبه علم موازی با دانش فارنولوژی و فرا روانشناسی یاد شده که انتقادات زیادی بر آن وارد است؛ با این وجود از اهمیت و نقش مؤثر آن در شناسایی اختلالات شخصیتی و همچنین ارزیابی‌های روان‌درمانی نمی‌توان غافل شد. در این مقاله سعی شد که مفاهیمی دقیق از ویژگی‌های این آزمون و نحوه امتیازدهی و تفسیر نتایج بر اساس یکی از سیستم جامع آن یعنی سیستم اکسنر بیان شود. تفسیر این آزمون منسوخ شده به دلیل پیچیدگی فرایند انجام آن امری دشوار بوده و از یک فرد باتجربه و آموزش‌دیده در این زمینه باید کمک گرفت.