تمرکز

برای فراگیری و عملکرد بهتر، بهره مندی از تمرکز و توجه نسبت به موضوع ، الزامی است. حال سوالی که مطرح است به این مساله اشاره دارد که تمرکز چیست و چگونه می توان آن را ایجاد کرد و یا آن را افزایش داد؟ امروزه وجود تکنولوژی با قابلیت‌های جذاب و رسانه‌های اجتماعی که ارتباط بین افراد را بسیار تسهیل کرده‌، افزایش تمرکز بر روی کارها و درس خواندن مشكل شده است. ممکن است بارها قصد کرده باشید کتابي بخوانید یا کار مهمي را انجام دهید اما در همين حين، سری به اینستاگرام و واتساپ خود زده باشید. پس از مدتي به ساعت خود نگاه می‌کنید و می‌بینید یک ساعت گذشته و کاری از پیش نبرده‌اید. به شكل خيلي ساده تمرکز یعنی، توجه و دقت در هنگام انجام کاری، بطوری که به غیر از آن کار، محرک خاصی روی ذهن و توجه فرد تاثیر نگذارد.

عامل اصلی تضعيف تمرکز، اضطراب است. تحقیقات نشان داده اكثر کسانی که استرس و اضطراب دارند از تمرکز مورد نياز برخوردار نیستند و در انجام کارها راندمان پایینی دارند. . همه‌ ما دوست داریم در کاری که انجام می‌دهیم بهترین باشیم و توانایی‌های خود را در بالاترین سطح ممكن ارائه دهیم ولی همیشه عواملی مانند افکار، احساسات مختلف و محرك هاي مزاحم وجود دارند و نمی‌گذارند روی کار خود تمرکز کنیم. تمرکز مهارتی است که با تمرین می‌توان آن را تقويت كرد.

بدون تمرکز، یادگیری به خوبي اتفاق نمی افتد و در جواب این سوال که تمرکز چیست؟ می توان گفت تمرکز عامل اصلی یادگیری است و قبل و هنگام یادگیری، داشتن تمرکز الزامی است. در ادامه مقاله به بررسی کامل این موضوع خواهیم پرداخت. پس تا انتها با ما همراه باشید.

تعریف تمرکز و مفهوم آن

از جنبه های متنوعي می توان تمرکز را  تعريف كرد. به طور ساده می توان گفت تمرکز یک توانایی ذهنی است که با آن فرد می‌تواند تمام توجه‌اش را بر روی یک موضوع خاص بگذارد به طوری که عوامل دیگر مانع انجام کار او نشوند. نکته مهمی که در تمرکز مهم می‌باشد این است که بتوانیم توجه خود را روي موضوع مورد نظر حفظ كنيم. عدم تمرکز وابسته به محیط و شخصیت افراد است و جز در برخی اختلالات، کاملا قابل حل است. (تمرکز یعنی نداشتن نشخوار ذهنی). در حالت تمرکز فرد، زندگی و سایر موضوعات را بهتر می شناسد و درک می کند بنابراین با تمرکز می توان حالت های ذهنی مفیدی را کسب کرد. مفهوم تمرکز فراگیر است و شامل حواس پنجگانه انسان می شود و همه ی این حواس نیاز به تمرکز دارند و با انجام ورزش های تقویت تمرکز می توان، تمام حواس پنج گانه را تقویت کرد و به ذهنی با كاركرد بالا دست یافت.

تمركز يا عدم حواس پرتي؟

بين دو واژه عدم تمرکز و حواس پرتی تفاوت زيادي وجود ندارد اما غالبا، عدم تمرکز به عواملي درونی اشاره دارد که باعث می‌شود فرد نتواند تمام توجه خود را به یک موضوع خاص محدود کند، اما حواس پرتی شامل عواملي عمومی است که می‌تواند در محیط‌های مختلف متفاوت باشد و حواس ما را از مسئله اصلی پرت کند. منابع خارجی حواس پرتی  مثل جذابیت‌های بصری محیط، محرک هاي صوتی و منابع داخلی حواس پرتی شامل گرسنگی، خستگی، نگرانی و بیماری می‌باشد. در واقع تمرکز یک سطح عالی‌تر توجه است که شامل حذف تمام محرک‌های محیطی است.

نقص توجه و تمركز در كودكان چيست؟

والدين دغدغه مند هميشه به فكر سلامت روح و جسم كودك خود هستند و آن ها را به دقت تحت نظر قرار مى دهند تا مبادا آنها دچار اختلال و آسيبي باشند. اين در حالى است كه خيلي از پدر و مادرها به دليل حساسيت بالا با كوچكترين علامتى نگران و مضطرب مى شوند. يكى از اين نگرانى ها وجود اختلال بيش فعالى يا نقص توجه در كودكان است.

اختلال نقص توجه يا بيش فعالى يكى از اختلالات روانى شايع در كودكان است كه موجب مى شود كودك در انجام كارها نتواند تمركز لازم را داشته باشد و گاهى بيش از حد حرف بزند و انرژى زيادى از خود نشان دهد. البته گفتنى است كه پر انرژى بودن هميشه هم به معناى اختلال بيش فعالى نيست. به طور كلى دلايل متعدد و متنوعى وجود دارد براى اينكه كودكان داراي عدم تمركز باشند اما در كودكان بيش فعال اين ويژگى ها دائمى و شديد مى باشد. براي مطالعه بيشتر به مقاله زير مراجعه نماييد:

ADHD

 تمركز در مطالعه و  نقش مهم انگيزه

بنابر تعريفي كه در ابتداي مقاله از تمركز ارائه داديم، واضح است كه قبل از مطالعه باید ذهن را آماده کرد. هنگامی که برای بار اول می خواهیم به مطالعه ی موضوعی جدید بپردازیم، لازم است قبل از شروع، تمرکز داشته باشیم و موضوع و هدف مطالعه را بدانیم. نكته مهم در اين زمينه اين است كه برای تمركز روي موضوعي خاص، لازم است در وهله ی اول به آن موضوع علاقه مند باشیم، تجربه نشان داده افرادی که با انگیزه و علاقه مطالعه می کنند از تمرکز و یادگیری بالایی برخوردارند. پس با افزایش علاقه می توان دامنه تمرکز را افزایش داد.

در هنگام مطالعه دو نکته اهمیت زيادي دارد. یکی سرعت مطالعه خود فرد  و دیگری سرعت ذهن او  و برای داشتن تمرکز در مطالعه باید این دو مورد را با يكديگر هماهنگ کرد. سرعت ذهن بسیار بالاست و به همين خاطر بايد به طور مداوم از آن كار كشيد. زمانی که از مغز کار کمی خواسته می‌شود حواس فرد به محرک های دیگر پرت می شود و تمرکز از بین می رود. بنابرین مکث های زیاد در حين مطالعه، خواندن كلمه به كلمه به جاي عبارات و … باعث ایجاد حواس پرتی و از بین رفتن تمرکز می شود.

خستگي جسمي و رواني، قاتل تمركز

خستگی با خواب آلودگی همراه است و فرد در این حالت تسلط و کنترل کافی بر ذهن خود ندارد و به همين خاطر یادگیری و تمرکز در چنین شرایطی نتیجه ی خوبي در بر نخواهد داشت . عواملی مانند گرسنگی یا تشنگی نيز دامنه ی تمرکز را  کاهش می دهند و باعث ایجاد حواث پرتی می شوند. زمانی که تمام ارگان هاي بدن در حالت آرامش است، تمرکز در بهترین حالت ممکن قرار دارد، لذا برای افزایش تمرکز استراحت کافی يك امر ضروري است.

تمركز و خلاقيت

تلاش براي اهميت ندادن به محرك هاي كوچك و اينكه توجه خود را به سمت موضوع اصلی معطوف کنیم، فواید زیادی برای ما دارد. هنگامی که قادر به تمرکز روی یک موضوع باشید، مغز شما توانایی پردازش و سازماندهی بیشتر افکار و احساسات  شما را خواهد داشت. این مساله به شما کمک می‌کند که کیفیت کار خود را تقويت كنيد. اگر ذهن شما بخواهد در یک زمان چند كار پراکنده را انجام دهد، شما نمی‌توانید کار مورد نظر را با دقت کافی انجام دهید.

تمرکز روی یک کار به شما كمك ميكند که همه چیز را خیلی سریع‌تر انجام دهید. با انجام سریع و دقیق یک کار قبل از رفتن به سمت كار هاي دیگر،موثرتر و کارآمدتر خواهید بود. یکی از فواید بزرگ مهارت تمرکز، انجام سریع کارها است.

اگر با تمام قدرت ذهني خود به انجام کاری بپردازید، می‌توانید ایده‌های جدید و مرتبط با کارتان را پيدا كنيد. در این حالت  حتي حواس پرتی‌ها هم نمی‌توانند شما را از مسیر دور کنند. این افزایش خلاقیت و ايده پردازي بسیار مفید است، مخصوصا اگر شما فردی خلاق باشید. در نتیجه می‌توانید جریان‌های خلاق مغز خود را مدیریت کرده و از ایده‌های اضافه پرهیز کنید و همچنین به ارتقاي حافظه بلند مدت خود کمک کنید.

داشتن تمرکز به شما در انجام به موقع كارهايتان نيز کمک خواهد کرد و این مورد، نگراني شما از کاهش عملکردتان را از بین خواهد برد و به دنبال آن کاهش استرس را تجربه خواهید کرد. اگر بگذاريد در ذهنتان یک لیست طولانی از کارهاي روزمره ایجاد شود، عملكرد مغز تحلیل رفته و هیچکدام از کارهایتان به سرانجام نخواهد رسید. متمرکز شدن روی یک کار در یک زمان معين، محیط را برای شما آرام و بدون استرس کرده و با تلاش کمتر و مفيد تر به اهداف خود خواهید رسید.

روش هاي افزايش تمركز

در ادامه چند روش برای افزایش تمرکز ارائه میدهیم:

استراحت و خواب کافی

خستگی موجب آشفتگی بیشتر ذهن می شود. به همین خاطر  محققان  توصیه می‌کنند قبل از انجام کارهايتان مثل شرکت در امتحانات خواب كافي داشته باشيد.

حذف محرک‌های مزاحم

سر و صداهای محیط اطراف می‌تواند به راحتی حواس ما  را پرت کنند و تمرکزمان را از بين ببرند. بنابراین هنگام انجام کار تا جایی که امکان دارد، محرک‌های مزاحم محيطي را کنترل کنید. برای مثال تلفن همراه خود را خاموش کنید و مكاني مناسب براي انجام كار مورد نظر خود را انتخاب نماييد.

وضعیت فیزیکی مناسب

تهویه نامناسب محیط یعنی گرما و سرمای غیر طبیعی و قرار‌گیری در وضعیت‌هایی که ما را زود خسته می‌کند (مثلا دراز کشیدن یا راه رفتن هنگام درس‌خواندن) می توان به سرعت تمرکز ما را برهم بزند.

اولویت‌بندی

کار‌ها را برحسب اهمیت اولویت‌بندی کنید و در ذهنتان نظم ايجاد كنيد. فکر کردن به تعداد زيادي از کارها به صورت همزمان، ما را آشفته كرده و تمركزمان را بهم ميريزد.

پرهيز از مولتي تسكينگ

انجام همزمان چند کار یا multitasking موجب عدم دقت و كاهش تمركز ميشود. راه حل همان اولويت بندي و انجام كار ها به صورت جداگانه است. استفاده از ماتريس آيزنهاور ميتواند بسيار مفيد باشد. براي مطالعه بيشتر به لينك زير مراجعه نماييد:

ماتريس آيزنهاور

ورزش

20 دقیقه ورزش روزانه (به ویژه تمرین یوگا و پياده روي در يك بوستان زيبا )موجب تمرکز بیشتر می‌شود.

مدیریت استرس و افسردگی

استرس، افسردگی و سایر مشکلات روانشناختی می‌توانند علت عدم تمرکز شما باشند. در این موارد راه چاره، کمک گرفتن از یک درمان‌گر برای درمان است. درمانگر می تواند شما را تا رسیدن به افزایش تمرکز همراهی کند.

استراحت کوتاه میان فعالیت

اگر مغز شما برای مدت طولانی در معرض يك كار و محرك خاص قرار بگيرد، پس از مدتی مغز آن محرک را نادیده می‌گیرد وبه اصطلاح خوگيري رواني اتفاق مي افتد. بنابراین بهتر است بعد از هر پنجاه دقیقه کار یا مطالعه استراحتی کوتاه داشته باشید تا توجه به سمت دیگری معطوف شود و مغز بتواند تمركز خود خود را بازيابي كند.

تمرین ذهن‌آگاهی

برای تمركز روی يك کار، نباید اجازه دهید که حواس‌پرتی‌ها شما را از مسیر خارج کنند. اینجاست که تمرین ذهن آگاهی به كمك شما می‌آید. بررسی‌های متخصصان نشان می‌دهند که مراقبه ذهن‌آگاهانه می‌تواند یک تکنیک كليدي برای آرام کردن ذهن سرگردان و کمک به فرد در حفظ توجه و تمركز باشد. در واقع فقط چند دقیقه مراقبه در روز می‌تواند تفاوت قابل ملاحظه‌ای در کیفیت زندگی افراد ایجاد کند. ذهن آگاهی، موضوعات مورد توجه را انتخاب می کند، و  شما را متوجه می كند که به بیراهه رفته ايد!

جمع بندي

افراد زیادی هستند که به دلیل نداشتن تمرکز مناسب، خود را در بسیاری از فعالیت‌ها و كار ها محدود کرده و از رسیدن به بعضی اهداف محروم می‌کنند. مثلا به سمت شغل مورد علاقه خود نمی‌روند با این فرض که این شغل نیاز به تمركز و دقت بسيار بالا دارد. در صورتی که تمرکز یک مهارت است و همه مهارت‌ها قابل یادگیری و آموزش هستند. با آگاهي از اين توانايي شناختي و تلاش براي يادگيري مهارت هاي تقويت آن، ميتوان بسيار از مشكلات در مسير موفقيت فردي را حل كرد و نگراني هاي بي مورد را به حداقل رساند.