آشنایی با حالات هیجانی مختلف از طریق عکس :

از کودک در حالات مختلف عکس بگیرید و در مورد حالت او در عکس سوال بپرسید. می توانید از وی بخواهید عمداً حالت هیجانی خاصی را نشان دهد یا اینکه وقتی می خندد، می گرید یا عصبانی است، از او عکس بگیرید.پس از مدتی تصاویر را به او نشان دهید و در مورد آن ها صحبت کنید:«چرا دختر مهربونم اینجا اخم کرده؟ناراحت بودی؟چی ناراحتت کرده بود؟چکار کردی که حالت خوب شد؟».اجازه دهید کودک در مورد افکار و حالات هیجانی اش به طور مفصل صحبت کند.همچنین می توانید از او در مورد حالات و افکار دیگران نیز سوال بپرسید. مثلاً تصاویر کتاب داستان را به او نشان دهید و بپرسید:«چی شد که پسره خوشحال شد و خندید؟به چی فکر میکرد؟».این کار کمک زیادی به شناسایی افکار و هیجان ها می کند و مسیر خودآگاهی را برای کودک بسیار هموار می نماید.

همانطور که در مقاله قبل که در آن راهکارهایی  برای تقویت خودآگاهی کودکان زیر دو سال عنوان شده بود گفته شد مهارت خودآگاهی در کودکان اگر از همان ابتدای رشد کودک پرورش یابد، وی را از بسیاری مسائل مصون نگه خواهد داشت و سبب خواهد شد کودک در آینده نسبت به همسالان خود در زمینه‌های مختلف اجتماعی عملکرد بهتری داشته باشد.

تقویت خود آکاهی در کودکان بالای دوسال

در ادامه مطالب قبل نکاتی برای تقویت خودآگاهی در کودکان بالای دو سال ارایه خواهد شد.

بر منحصر بفرد بودن کودک تاکید کنید:

می توانید از تکنیکی به نام «جعبه پاندورا» استفاده کنید. یک جعبه درب دار کوچک که ظاهر زیبا و خوشایند و چشم نوازی داشته باشد و حس کنجکاوی و تخیل کودک را بر انگیزد، انتخاب کنید و داخل آن آینه ای قرار دهید.

سپس آن را به کودک نشان دهید (‌سن مناسب برای اجرای این تمرین حداقل پنج سال است )‌ و بگویید: « عزیزم! توی این جعبه عکس کسیه که شبیه هیچ کس تو دنیا نیست. حتی اگه همه روزنامه ها رو بخونی هیچ اسمی از اون ادم توش نیست. در تمام تاریخ گذشته و آینده کسی مثل اون نبوده و نیست. کسی که با همه آدمای دیگه فرق داره. بی نظیر و یگانه است. دوس داری توی جعبه رو نگاه کنی؟ می تونی حدس بزنی تو جعبه عکس کیه؟! احتمالاً ابتدا بچه ها حدس هایی می زنند و سپس اظهار تمایل می کنند که داخل جعبه را تماشا کنند. از کودک بخواهید به سمت جعبه رفته و توی آن را نگاه کند. به این ترتیب او پی می برد که آن شخص بی نظیر و منحصر به فرد خودش است…

کودک را با ویژگی های ظاهری خود، شناخت اعضای بدنش و کارکرد هر یک از آنها آشنا کنید:

آگاه شدن کودک از این مسئله که او شباهت و تفاوت های ظاهری با دیگران دارد و هر عضو بدنش کارکرد مهم و خاص خودش را دارد. شما میتوانید این فعالیت را با سؤالی ساده مثل، موی تو چه رنگی است؟ قد تو بلندتر است یا قد دوستت؟ عکسها را با چه عضوی میبینیم؟ با کدام عضو صداها را میشنویم؟ با کدامیک از اعضای بدن راه میرویم و دوچرخه سواری میکنیم؟ با کدامیک از اعضای بدن نقاشی می کشیم و… برای ملموس تر شدن تفاوت ها، میتوانید کودک را همراه خواهر یا برادرش یا دوستانش جلوی آینه ببرید و سؤال کنید، مثلا بپرسید: تو چاق تری یا خواهرت؟ رنگ چشم تو چه فرقی با دوستت داره و…

بعد از گفت وگو در مورد اعضای ظاهری بدن می توانید از اعضای داخلی بدن و کارکرد آنها سؤال کنید (توجه داشته باشید که سؤالات باید متناسب با سن و درک کودک باشد تا جایی که می توانید سؤالات را ساده بپرسید تا برای کودک قابل فهم باشد) چرا که هدف این است که کودک با اعضایی که نمی بیند نیز آشنا شود. می توانید بپرسید وقتی غذا را قورت می دهی، کجا میرود؟ یا وقتی که نفس می کشی چه اتفاقی در دلت می افتد؟ اجازه بدهید به صدای قلب شما و دوستش گوش دهد. در مورد حس بینایی به کودک بگوید چشمانش را ببندد و بگوید چه اتفاقی می افتد یا از او بپرسید وقتی نمی بینی چه حسی داری؟ در مورد حس شنوایی از کودک بخواهید گو شهایش را محکم بگیرد و توضیح دهد چه اتفاقی میافتد. همچنین میتوانید اجسام مختلف را تهیه کنید و از کودک بخواهید با چشمان باز و بسته روی اجسام دست بکشد و بگوید کدام زبر و کدام نرم، کوچک و بزرگ و… هستند. می توانید خوراکیهای مختلف با طعمهای مختلف (شور، شیرین، تلخ و…) را تهیه کرده و درحالیکه چشمان کودک بسته است به او بدهید تا تشخیص دهد نام خوراکی چیست. با این کار شما توجه کودک را به خودش و اعضای بدنش جلب کرده اید. میتوانید با کمک کودک از هر عضو نقاشی بکشید یا کلاژ درست کنید.

به کودک در درک توالی رشدش کمک کنید:

برای اینکه کودک توالی رشد را در خودش درک کند، میتوانید عکسهای دوران نوزادی او را نشان و برایش توضیح دهید و از او بخواهید تا توضیح دهد چه اتفاقی افتاده. همچنین رویش موها و ناخنهایش را برایش توضیح دهید، میتوانید او را با یک عروسک مقایسه کنید که او رشد میکند اما عروسک رشد نمیکند تا تفاوت بین جاندار و بی جان را درک کند.

میتوان باز هم با کمک کودک هر عضو را نقاشی کرد یا نمایش اجرا کرد. به این صورت که به کودک، نقش یک عضو را بدهید و از او بخواهید عملکردهای مختلفش را توضیح دهد در پایان بحث ارزیابی کوچکی داشته باشید تا بدانید کودک توانسته به اهداف مورد نظر برسد و تفاوتها و شباهتهایش را با دیگران دریافت کند یا خیر.

دقت کنید آنچه باعث تثبیت میشود، تمرین و تکرار است. سعی کنید این کار به صورت نوعی سرگرمی و بازی هدفمند شده باشد.

از تفاوت های فردی سخن بگویید:

از کودک بخواهید خودش را توصیف کند. رنگ موها، چشم، قد، وزن و ویژگی های ظاهری خود را با دیگران مقایسه کرده و تفاوت های خود را بگوید. بگوید چه غذا یا رنگ یا گلی را دوست دارد. در حین این گفتگوها، بچه ها به تدریج پی می برند که علایق شان با هم متفاوت است و مثلاً غذایی را که یکی از آنها دوست دارد، برادر دیگرش دوست ندارد و مواردی از این قبیل.

  اگر تعداد بچه ها زیاد باشد می توان بچه ها را به گروه های دونفره تقسیم کرد و از آنها خواست چند شباهت و چند تفاوت خودشان را با دوست یا برادر/خواهرشان ذکر کنند و سپس آن را گزارش دهند. تاکید بر تفاوت های فردی مهم است، زیرا به کودکان می‌آموزد که آدم ها با هم متفاوت هستند. یافتن شباهت و تفاوت پاسخ هایی که بچه ها می دهند، ابتدا احتمالاً عینی است. مثلاً ممکن است کودک بگوید: موهای من کوتاه است ولی موهای دوستم بلند است یا پدر من پزشک است ولی پدر دوستم معلم است یا در مورد شباهت بگوید هر دوی ما چشم و گوش داریم. 

والدین و  مربیان باید سعی کنند، ضمن تشویق کودکان برای برشمردن شباهت های ساده و عینی، آنها را متوجه تفاوت های شخصیتی و هیجانی شان نیز بکنند. به عنوان مثال ممکن است مربی در کلاس بپرسد که «اگه یه شب قرار باشه مامان خونه نباشه، شما چیکار می کنید؟» هر کودکی پاسخی می دهد و سبک هیجانی خود را در برابر این موقعیت نشان می دهد. به عنوان مثال ممکن است کودکی بگوید: گریه می کنم. دیگری بگوید: می ترسم و خوابم نمی برد.