هنر خوشنویسی

ما در این مقاله به هنر خوشنویسی میپردازیم. تاانتها با ما همراه باشید.

خوشنویسی

خوشنویسی همان گونه که از نامش پیداست به معنای زیبا نویسی و یا خلق زیبایی در خط می باشد و کسی که این کار را انجام می دهد خوش نویس نام دارد. یک خوش نویس با استعداد باید با انواع خط آشنایی داشته و با ذوق و دقت فراوان به نوشتن یک متن بپردازد. در این مقاله شما را با خوشنویسی و انواع مختلف خط آشنا کرده و مزایای این هنر زیبا را به شما معرفی می کنیم.

انواع خط:

به عقیده خط شناسان 6 نوع خط اصلی وجود دارد که عبارتند از:  رقاع، ثلث، ريحان، محقق، توتيع و نسخ. اما در بسیاری از کشور ها از جمله ایران خطوط مختلفی ابداع شده است و در کشور ما معمولا از 3 نوع خط تعلیق، نستعلیق و شکسته نستعلیق برای خوشنویسی استفاده می شود. ویژگی های هر کدام از این خطوط به شرح زیر می باشد:

خط تعلیق:

بسیاری از افراد خط تعلیق را اولین خط ایرانی می نامند که در اوایل قرن هفتم به وجود آمد و تا یک قرن بعد مورد استفاده قرار گرفت. خط تعلیق در واقع ترکیبی از خطوط نسخ و رقاع می باشد که توسط خواجه تاج سلمانی رواج یافت و بعد ها خواجه عبدالحی منشی استر آبادی قواعدی برای آن اعمال کرد.

خط تعلیق معمولا برای نوشتن نامه ها و دستورات حکومتی مورد استفاده قرار می گرفت و از ویژگی های آن می توان به دایره های زیاد، حروف مدور، قابلیت های بسیار زیاد در ارائه ترکیب های مختلف و کمپوزیسیون های متعدد اشاره کرد. به همین خاطر این خط فقط توسط کسانی که از سطح سواد بسیار بالایی برخوردار بودند مورد استفاده قرار می گرفت.

این خط به دلیل اینکه خوانایی کافی نداشت و بسیار سخت بود پس از مدتی از رواج افتاد و دیگر کاربردی نداشت.

خط نستعلیق:

بعد از اینکه خط تعلیق محبوبیت خود را از دست داد خط نستعلیق به وجود آمد که هنوز هم به عنوان یکی از زیبا ترین خط ها شناخته می شود، تا حدی که آن را عروس خطوط اسلامی می دانند و به جرئت می توان گفت که ایرانیان باید به وجود این خط افتخار کنند.

خط نستعلیق در قرن هشتم هجری قمری توسط شخصی به نام میرعلی تبریزی به وجود آمد. این خط ترکیب دو خط نسخ و تعلیق می باشد و در ابتدا نسختعلیق نام داشت تا اینکه به تدریج و به علت تلفظ راحت تر به نستعلیق تبدیل شد.

خط نستعلیق از همان ابتدا بسیار مورد استقبال واقع گردید و نقش موثری در پیشرفت هنر خوشنویسی در ایران ایفا کرد. حدود یک ششم خط نستعلیق حرکت های مستقیم است و مابقی آن به صورت حرکت های مدور می باشد.

بعد از میرعلی تبریزی پسرش میر عبدلله و سپس میرزا جعفر تبریزی به تلاش های فراوانی برای تکامل و بهبود این خط پرداختند و سرانجام شخصی به نام سلطان علی مشهدی خط نستعلیق را با تحولات عظیمی روبرو ساخت و آن را به این هنر بی نظیر که هم اکنون وجود دارد تبدیل نمود.

بعد از سلطان علی مشهدی افراد زیادی مثل میرعلی هروی و میرعماد حسنی سعی کردند راه او را ادامه دهند و خدماتی را برای بهبود این خط انجام دهند، اما با وجود تاثیرات اندکی که روی این خط داشتند هیچ کدام با خدمات سلطان علی مشهدی قابل مقایسه نبودند.

میرعماد حسنی (که احتمالا اکثر شما با نام این هنرمند آشنایی دارید)، یکی از مشهور ترین و سرشناس ترین خوشنویسان می باشد که در زمان خود با رقیب سرسختی مثل علیرضا عباسی روبرو بود. علیرضا عباسی در خط های نستعلیق، ثلث، خفی و جلی بسیار ماهر بود و در بسیاری از بناهای اصفهان خط او به چشم می خورد.

خط نستعلیق علاوه بر ایران در خراسان و کشور های آسیای میانه، افغانستان و هندوستان نیز رواج یافت.

خط شکسته نستعلیق:

خط شکسته نستعلیق در اواسط قرن یازدهم توسط شخصی به نام مرتضی قلی خان شاملو با ایجاد تغییراتی در خط نستعلیق به وجود آمد. یکی از دلایل به وجود امدن این خط نیاز به تند نویسی در نامه ها و امور اداری بود و صد البته که نقش خلاقیت ایرانی را نمی توان بی تاثیر دانست.

نستعلیق یک خط بسیار زیبا و با ظرافت است و نوشتن ان به وقت و زمان زیادی نیاز دارد به همین علت خط شکسته نستعلیق از ترکیب خط محجور تعلیق با خط زیبای نستعلیق به وجود آمد که هم به نوبه خود یک خط زیبا محسوب می شود و هم سرعت نوشتن آن بالاست.

خط شکسته نستعلیق توسط شخصی به نام میرزا شفیع هراتی کامل شد و پس از آن درویش عبد المجید قواعدی برای آن در نظر گرفت.

معرفی قواعد دوازده گانه هنر خوشنویسی:

قواعد دوازده گانه خوشنویسی به اصولی گفته می شود در اکثر خطوط رایج مثل نستعلیق وجود دارند. اولین کسی که به فکر تعیین قواعد برای خطوط افتاد شخصی به نام ابن مقله نام داشت که قواعد و نظم خاصی برای خطوط به وجود آورد. ابن مقله مهارت زیادی در علم هندسه داشت و قواعد خط را نیز بر مبنای شکل هندسی دایره ابداع کرد. او شکل هندسی حروف را اصلاح کرد و برای آن ها یک اندازه تقریبی بر اساس نقطه لوزی، الف بنیادی و دایره مبنا در نظر گرفت.

نقطه لوزی:

این قاعده بر اساس حرکت قلم از امتداد قطر کاغذ می باشد به این صورت که اندازه تمام نقطه ها باید با پهنای قلم برابر باشد.

الف بنیادی

منظور از الف بنیادی یک خط قائم است که طول آن برابر با 5 الی 7 نقطه لوزی می باشد و هر کدام از آن ها از راس به هم چسبیده اند.

دایره مبنا

قطر دایره مبنا مانند الف بنیادی است و یک شکل هندسی بنیادی را تشکیل می دهد.

ابن مقله قواعد خط را در دو دسته حسن تشکیل و حسن وشع تقسیم بندی کرد. حسن تشکیل مربوط به اندازه حروف از نظر بلندی و کوتاهی، ضخامت، عمودی یا افقی بودن و … می باشد، و حسن وضع به چگونگی متصل کردن حروف و نحوه قرار گرفتن کلمات در کنار یکدیگر و همچنین میزان کشیدگی مد ها اشاره دارد.

افراد زیادی پس از ابن مقله برای اصلاح و بهبود قواعد دوازده گانه تلاش کردند، برای مثال ابن بواب ابن اصول قوعد دیگری برای خوشنویسی به وجود آورد و به تراشیدن درست قلم و انتخاب مرکب مناسب برای بهبود روش نگارش خطوط تاکید داشت.

هنرمند سرشناس، میرعماد حسنی، در رساله خود اولین مرحله ی یادگیری هنر خوشنویسی را کسب فضایل اخلاقی می داند و تاکید می کند که وجود صفات نیکو در انسان است که باعث به وجود آوردن زیبایی های هنری توسط او می شود. او عقیده دارد که خوشنویس باید قبل از هر چیزی به درک زیبایی های درونی انسان ها برسد و قواعد دوازده گانه خوشنویسی را به صورت زیر معرفی می کند:

ترکیب، کرسی، نسبت، ضعف، قوت، سطح، دور، صعود مجازی، نزول حقیقی، اصول، صفا و شان.

• 

معرفی ابزار های مورد نیاز در خوشنویسی:

توجه داشته باشید که ابزار های خوشنویسی در به وجود آوردن یک اثر هنری زیبا بسیار تاثیر دارند. به همین علت باید در انتخاب ابزار خوشنویسی مناسب دقت کافی داشت زیرا این ابزار در پیشرفت و موفقیت خوشنویس نقش مهمی دارند. ابزار های اصلی خوشنویسی شامل موارد زیر می باشند:

• قلم نی: نوع قلم باید با توجه به ضخامت متن مورد نظر انتخاب می شود. از مرغوب ترین انواع قلم نی می توان نی دزفولی برای ریز نویسی و نی خیزران برای درشت نویسی را نام برد.
• کاغذ: در گذشته تولید کاغذ به سختی انجام می گرفت اما امروزه انواع مختلف کاغذ های گلاسه و یا گلاسه مات برای خوشنویسی به راحتی قابل تهیه می باشند.
• مرکب: در انتخاب مرکب باید دقت کنید که مرکب مخصوص خوشنویسی را تهیه نمایید. معمولا برای خوشنویسی از مرکب های مشکی و یا قهوه ای استفاده می شود. یک نکته مهم برای خوشنویسان مبتدی این است که برای کارایی بهتر مرکب می توان چند قطره اب مقطر یا گلاب را به آن اضافه کرد. با این کار مرکب به خوبی جذب قلم شده و حروف کشیده زیبا تر نوشته می شوند.

این 3 مورد ابزار های اصلی خوشنویسی بودند و علاوه بر این ها ابزار های دیگری مثل دوات، لیقه، قلم تراش، قط‌زن، سنگ تیزکن قلم تراش، قلمدان، زیرمشق از نوع فوم و یا چرمی، مِسطره، ابزار به‌ هم زدن لیقه و مرکب، قاشق مخصوص آب ریختن در دوات یا قطره چکان نیز وجود دارند که برای این هنر مورد نیاز می باشند.

لینک مرتبط :

بهترین آموزشگاه خوشنویسی مشهد