آزمون عملکرد پیوسته Continuous Performance Test

آزمون عملکرد پیوسته Continuous Performance Test (CPT) که با نام علمی IVA شناخته می‌شود، یک آزمون معتبر و شناخته‌شده برای سنجش انواع اختلالات بیش‌فعالی پیوسته است. این آزمون بیش‌فعالی دیداری و شنیداری برای سنجش و تفکیک طیف گسترده‌ای از اختلالات بیش‌فعالی ADHD شامل نوع کمبود توجه، نوع بيش فعال (تکانشگر)، نوع ترکیبی و نوع ناشناخته (NOS) استفاده می‌شود.

اختلال بیش‌فعالی که با نام ADHD در دنیا شناخته می‌شود، به راحتی عملکرد مغز را در حوزه‌های توجه و تمرکز تحت تأثیر قرار می‌دهد. اختلال بیش‌فعالی توجه و کنترل فرد را دچار اختلال می‌کند، به همین دلیل افراد بیش‌فعال در مقایسه با افراد سالم بیشتر دچار خشم می‌شوند و به راحتی کنترل خود را از دست می‌دهند. نکته جالب توجه در مورد بیش‌فعالی این است که کودکان بیش از بزرگسالان به آن مبتلا می‌شوند. 

آزمون IVA که برای سنجش بیش فعالی استفاده می‌شود، می‌تواند 5 نوع توجه را مورد ارزیابی قرار دهد:

توجه متمرکز یا Focused Attention: فرد به چیزی متمرکز می‌شود و به آن دقت می‌کند.

توجه مداوم یا Sustained Attention: یعنی فرد بعد از اینکه بر روی چیزی با موفقیت تمرکز کرد، می‌تواند این توجه را حفظ نماید.

توجه انتخابی یا Selective Attention: یعنی فرد از بین محرک‌های مختلف، بر روی آن چیزی که می‌خواهد تمرکز می‌کند.

توجه تقسیم شده یا Divided Attention: یعنی فرد به طور همزمان می‌تواند به چند مورد توجه کند.
توجه جایگزین یا Alternating Attention: یعنی فرد توجه خود را از روی یک موضوع به موضوع دیگر می‌برد.
را در دو سطح دیداری و شنیداری، تفکیک کند.

از نتایج آزمون IVA برای بررسی اختلالات یا مشکلات دیگر نیز استفاده می‌شود. به عنوان مثال مشكلات خود کنترلی که می‌تواند منجر به جراحت سر شود، انواع اختلالات خواب، افسردگی، اضطراب، اختلال در یادگیری، زوال عقل و برخی مشکلات پزشکی دیگر با استفاده از آزمون IVA قابل بررسی می‌باشد.

کاربردهای آزمون عملکرد پیوسته IVA

با استفاده از آزمون عملکرد پیوسته می‌توان موارد زیر را مورد سنجش و ارزیابی قرار داد:

• بررسی دقیق میزان توجه افراد
• اطلاع از سطح توجه غالب افراد یعنی توجه دیداری یا توجه شنیداری
• تشخیص بیش فعالی یا ADHD با دقت بالاتر از 80%
• تشخیص بی‌توجهی غالب در افراد دارای بیش‌فعالی
• امکان تمایز بین ADD و ADHD، به این معنا که بفهمیم فرد فقط ضعف توجه و تمرکز دارد یا ممکن است رفتارهای ناگهانی هم داشته باشد.
• سنجش روند بهبودی در کنار درمان‌هایی مانند نوروفیدبک
• سنجش روند بهبودی در کنار درمان‌های شناختی بهبود توجه مانند توانبخشی شناختی، tDCS و موارد مشابه
• سنجش روند بهبود در دارودرمانی مانند استفاده از ریتالین

معیارهای مورد سنجش در آزمون IVA

آزمون IVA معیارهای مختلفی را مورد سنجش قرار می‌دهد که در ادامه به توضیح هریک از این معیارها می‌پردازیم.

احتیاط Prudence

مقیاس احتیاط نشان‌دهنده پاسخ‌های تکانشی و بازداری پاسخ مانند خطاهای تکانشی، گرایش به خطا و خطای ناشی از تغییر توجه از دیداری به شنیداری است.

ثبات Consistency

مغز سالم برای پاسخ‌دهی بهتر به یک محرک تکراری نیاز به توانایی حفظ تمرکز بر روی یک کار دارد. 

تحمل Stamina

این مقیاس میانگین زمان واکنش به پاسخ‌های صحیح را در طول صد کوشش اولیه با صد کوشش انتهایی مقایسه می‌کند.

گوش به زنگی Vigilance

کسب نمره پایین در مقیاس گوش به زنگی می‌تواند نشان‌دهنده پاسخ‌دهی سهل‌انگارانه و بی اعتنا باشد.

توجه Focus

کسب نمره پایین در مقیاس توجه می‌تواند نشان‌دهنده توجه ضعیف یا پاسخ‌دهی سرسری و نامعتبر باشد.

سرعت Speed

مقیاس سرعت، میانگین زمان واکنش به تمام پاسخ‌های صحیح را اندازه‌گیری می‌کند. این مقیاس مشکلات توجه مربوط به سرعت پردازش مغزی را مورد بررسی قرار می‌دهد.

توجه متمرکز  Focused Attention

مقیاس توجه متمرکز به توانایی پاسخگویی سریع به محرک‌های دیداری و شنیداری آزمون IVA اشاره دارد.

توجه مداوم Sustained Attention

این مقیاس به توانایی حفظ الگوی پاسخ‌دهی به صورت پایدار و معتبر اشاره دارد. توجه مداوم به واسطه تغییراتی که در زمان واکنش آزمودنی حین آزمون ایجاد می‌شود، مورد سنجش قرار می‌گیرد.

توجه انتخابی Selective Attention

توجه انتخابی یک توانایی شناختی مهم برای پاسخ‌دهی صحیح به محرک هدف و بازداری از پاسخ در مواجهه به محرک‌های غلط می‌باشد.

توجه تقسیم‌شده Divided Attention

توجه تقسیم‌شده به توانایی پاسخ‌دهی همزمان به تکالیف مختلف اشاره دارد. آزمون IVA نیازمند ایجاد تعادل بین سرعت و دقت پاسخ‌دهی در دو بعد دیداری و شنیداری است.

توجه جایگزین Alternating Attention 

به توانایی انعطا‌ف‌پذیری شناختی در انتقال توجه از دیداری به شنیداری و برعکس، توجه جایگزین یا متناوب گفته می‌شود. 

بیش‌فعالی حرکتی ظریف Fine Motor Hyperactivity

این مقیاس به سنجش و ارزیابی بی‌قراری و ناآرامی ناشی از بیش‌فعالی می‌پردازد.

ادراک Comprehension

مقیاس ادراک پاسخ‌های تصادفی را در آزمون IVA شناسایی می‌کند.

پایداری Persistence 

مقیاس پایداری انگیزه فرد برای انجام تکالیف اضافی را مورد بررسی قرار می‌دهد. این مقیاس همچنین میزان خستگی روانی یا حرکتی فرد را نشان می‌دهد. 

حسی - حرکتی  Sensory/motor

مقیاس حسی حرکتی به بررسی سرعت زمان واکنش به محرک اصلی در مراحل ابتدایی و انتهایی آزمون می‌پردازد.

جامعه هدف و رده سنی آزمون IVA

آزمون IVA برای کودکان، نوجوانان و بزرگسالان 6 تا 96 ساله قابل استفاده است. نیکارو برای نخستین بار این آزمون را برای دو رده سنی پیش دبستانی و بزرگسال به تفکیک پیاده‌سازی کرده و نتایج را طبق نُرم هر گروه ارائه می‌دهد.

آزمونی که در این صفحه مشاهده می‌کنید برای رده سنی کودک 5 و 6 سال است.

روند انجام آزمون

آزمون عملکرد پیوسته بزرگسال CPT حدود 15 دقیقه زمان می‌برد و در این مدت بیش از 100 محرک دیداری و شنیداری به شرکت‌کننده ارائه می‌شود. شرکت‌کننده باید راهنمای آزمون را به دقت بخواند و سپس مرحله تمرینی آزمون را انجام دهد. 

در مرحله تمرینی آزمون IVA شرکت‌کننده بسته به پاسخی که به محرک‌ها می‌دهد، بازخورد درست یا اشتباه دریافت می‌کند. این بازخوردها به شرکت‌کننده کمک می‌کند تا روند انجام آزمون را به خوبی درک کرده و برای آزمون اصلی آماده شود.

پس از اتمام تمرین نوبت به انجام آزمون اصلی می‌رسد که کاملا مشابه مرحله تمرینی است. تنها تفاوت آزمون اصلی و مرحله تمرینی این است که در آزمون اصلی هیچ بازخوردی به شرکت‌کننده ارائه نمی‌شود.

نکته مهمی که در انجام این آزمون باید به آن توجه کنید این است که حتما از ماوس استفاده کنید. در صورتی که لپ‌تاپ دارید به هیچ عنوان از تاچ‌پد برای پاسخ‌دهی به سوالات آزمون استفاده نکنید و یک ماوس بی‌سیم یا سیمی به آن وصل کنید.