توجه کلی

تصور كنيد در کتابخانه مشغول مطالعه هستید و در همان حين دوستتان به شانۀ شما می‌زند و مي‌گويد:” چرا جواب نمي دهي؟ چند بار صدايت زدم”  و یا درزمان مطالعه، هر چه تلاش مي‌كنيد نمي‌توانيد تمرکز کنید و مدام كوچكترين محرکی در محیط بیرون، حواستان را پرت مي‌كند. در این موقعیت‌ها چه ويژگي مهمي سبب مي‌شود عملكرد مناسبي را ارائه دهيم و يا برعكس، ضعیف عمل کنیم؟ اين ويژگي بسيار مهم، توجه کلی  نام دارد؛ فرآیندی شناختی که به‌معنای توانایی انتخاب و تمرکز بر محرک های مربوط و كنار گذاشتن محرك هاي نامربوط است.

با در نظر گرفتن مثال‌های بالا، می‌توان تصوّر کرد که توجه تا چه اندازه در زندگی روزمرۀ ما نقشی اساسی دارد. توجه کلی  نقشی اساسی در عملکرد انسان دارد. به عنوان مثال، بدون توجه کلی، خاطرات را شکل نمی‌دهیم، در مدرسه خوب عمل نکرده و کار و  وظایف خود را تمام نمی‌کنیم. به گفته برخی روانشناسان، ما ظرفیت محدودی برای رسیدگی به امور داریم. منظوراین است که هنگام پردازش اطلاعات یا پرداختن به محرک‌های مختلف، زمان مشخصی وجود دارد که می‌توانیم از آن آگاه باشیم و قبل از اینکه ذهنمان به طور طبیعی شروع به منحرف شدن و تمرکز روی موضوعات دیگر کند، به آن توجه کنیم.

توانایی توجه به چیزهای مهم – و نادیده گرفتن بقیه چیزها – یک مهارت حیاتی برای بقا در طول تاریخ بشر بوده است. توجه کلی می تواند به ما کمک کند تا آگاهی خود را روی جنبه خاصی از محیط، تصمیمات مهم یا افکاری که در سرمان وجود دارد متمرکز کنیم. حفظ توجه کلی یک چالش همیشگی برای افراد در هر سنی است و مردم مدت‌هاست که به دنبال استراتژی‌ها، ترفندها و داروها هستند تا به آنها کمک کند تا در کار های خود تمرکز لازم را داشته و در مسیر خود باقی بمانند. در این مقاله میخواهیم در مورد این توانایی شناختی مهم صحبت کنیم.

تعريف توجه کلی و اهمیت آن

توجه کلی یک زمینه کامل نظری و تحقیقی در حوزه روانشناسی شناختی است. انجمن روانشناسی آمریکا توجه کلی را به صورت زیر تعریف می کند:

توجه فرآیند شناختی است که از طریق آن افراد می توانند اطلاعاتی را که از محیط به دست می آید فیلتر کنند، برخی را پردازش کنند و برخی دیگر را نادیده بگیرند.

هنگام توجه به یک چیز، به جای تمرکز بر محرک های دیگر، از آنها صرف نظر میکنیم. این به نوبه خود نشان می دهد که چگونه ادراک برای نظریه توجه کلیدی است.  ادراک را می توان به عنوان یک عامل وابستگی برای توجه کلی در نظر گرفت. ادراک به فرآیندی اطلاق می شود که از طریق آن افراد از محرک های موجود در محیط مانند اشیا، افراد یا رویدادها آگاه می شوند. با این حال، مفاهیم انتزاعی نیز قابل درک هستند.

روانشناسی شناختی تلاش زیادی برای تبیین رابطه بین توجه کلی و ادراک کرده است. اشیایی که به آنها توجه نمی شود، قابل درک نیستند. با این حال، بدون درک اولیه از یک شی، توجه به آن غیرممکن به نظر می رسد.

توجه کلی به ما کمک می کند در مدرسه یاد بگیریم، در محل کار پیشرفت کنیم و روابط موفقی ایجاد کنیم، اما وقتی به خطر بیفتد، هر نوع دستاوردی بسیار چالش برانگیزتر می شود. ممکن است به نظر برسد که برخی افراد به طور طبیعی کنترل بیشتری بر تمرکز خود دارند، اما توانایی اکثر افراد برای توجه بسته به موقعیت، تعداد حواس‌پرتی‌هایی که با آن‌ها مواجه می‌شوند، و اینکه آیا آنها از کمک محرک‌هایی مانند کافئین یا ریتالین استفاده می‌کنند، متفاوت است. و افراد دیگر – به ویژه آنهایی که ADHD یا سایر اختلالات مربوط به سلامت روان دارند – ممکن است برای توجه کردن ،حتی زمانی که اهمیت بالایی برای ما دارد، مشکل داشته باشند.

انواع توجه کلی در روانشناسی

اگرچه توجه کلی یک فرآیند شناختی واحد است، اما روانشناسان دریافته اند که توجه داراي مولفه ها و انواع مختلفي ست. انواع مختلف توجه به شرح زیر است:

1-برانگیختگی: سطح هوشیاری ما در شرایط مختلف؛ مثلاً زمان خستگی یا سرحال بودن.

2-توجه متمرکز:  توانایی ما برای متمركز ماندن بر یک محرک خاص .

 3-توجه پایدار: توانایی توجه به یک محرک یا فعالیتی خاص در مدت زمان طولانی.

4-توجه انتخابی: توانایی توجه به یک محرک یا فعالیت خاص و نادیده گرفتن سایر محرک‌هایی که حواس ما را پرت می‌کنند.

5-تغيير توجه يا توجه متناوب: توانایی تغییر تمرکز توجه بین دو یا چند محرک یا کار متفاوت.

6-توجه تقسیم شده: توانایی توجه همزمان به محرک‌های گوناگون.

برای مثال، هنگام رانندگی تقریباً به‌طور مستمر از تمام مؤلفه‌هاي فرعی توجه استفاده می‌کنیم. ما باید به‌اندازه کافی نسبت به محیط و رفت‌و‌آمدها هشيار و گوش‌به‌زنگ باشیم (برانگيختگي)، بتوانیم توجه خود را بر روی محرک های موجود در جاده متمرکز کنیم (توجه متمرکز)، برای مدت طولانی توجه  خود را در جاده حفظ كنيم (توجه پایدار)، مراقب باشیم حواسمان به محرک‌های نامربوط، مثلاً مناظر جالب کنار جاده پرت نشود (توجه انتخابی)، بتوانیم توجهمان را از یک جهت جاده به جهت دیگر، به رصد کردن آینه، و ناهمواری‌های جاده تغییر دهیم (توجه متناوب)، و قادر به انجام تمام اقدامات لازم برای رانندگی، مانند استفاده از پدال، چرخاندن فرمان، و تعویض دنده نيز باشيم (توجه تقسیم شده).

عوامل مؤثر بر توجه کلی در روانشناسی

نوع توجهی که در دسترس است به عوامل خاصی بستگی دارد. عوامل مؤثر بر توجه کلی در روانشناسی این است که آیا عوامل حواس پرتی مانند صدای پس زمینه وجود دارد یا خیر. بسته به زمینه، عوامل حواس پرتی و محرک هایی که به آنها توجه می کنیم، توانایی ما برای توجه ممکن است متفاوت باشد. اگر چیزی برای شما اهمیت ویژه ای دارد (مثلاً اگر خاطره اي عميق از آن دارید یا علاقه شخصی در مورد آن وجود دارد)، ممکن است تمایل بیشتری به توجه به آن داشته باشید و توانایی شما برای توجه تحت تأثیر قرار گیرد.

این همچنین در صورتي كه  شما علاقه کمی به موضوع یا ارتباط شخصی با موضوع نداشته باشید یا اصلاً نداشته باشید نيز صادق است. در این مورد، ممکن است مجبور شوید تلاش بیشتری برای توجه به آن موضوع انجام دهید (توجه داوطلبانه)، به خصوص اگر محرک نیاز به مشارکت فعال داشته باشد، مانند خواندن.

سایر اشکال حفظ توجه ممکن است غیرارادی تر باشند. بنابراین، اگر چیزی به ویژه جذاب و یا استرس زا باشد (مثلاً اگر در موقعیت خطرناکی هستید)، توجه شما ممکن است به آنجا جلب شود. بنابراین می بینیم که اشکال مختلفی از توجه وجود دارد (بی زحمت، غیرارادی، متمرکز، مکانی و غیره).

نقش توجه کلی در زندگي روزمره

توجه کلی جزء اساسی زیست شناسی ماست که حتی در بدو تولد نیز وجود دارد. رفلکس‌های جهت‌گیری در زمان نوزادي ما به ما کمک می‌کنند تا مشخص کنیم کدام رویدادها در محیط ما باید مورد توجه قرار گیرند، فرآیندی که به توانایی ما برای بقا کمک می‌کند. مانند چرخاندن سر نوزاد به سمت سينه مادر براي تغذيه.

نوزادان به محرک های محیطی مانند صداهای بلند توجه می کنند. لمس گونه، باعث می‌شود که نوزاد سر خود را به سمت شیردهی بچرخاند و غذا دریافت کند. این رفلکس‌های جهت‌دهنده در طول زندگی به ما کمک می‌کنند.

توجه کلی تقریباً در هر زمینه ای از زندگی از جمله مدرسه، کار و روابط نقش مهمی دارد. توجه کلی به افراد اجازه می دهد تا بر روی اطلاعات تمرکز کنند تا خاطرات را ایجاد کنند. همچنین به افراد این امکان را می دهد که از حواس پرتی اجتناب کنند تا بتوانند روی کارهای خاص تمرکز کرده و آن ها را تکمیل کنند.

تحقیقات بسیار زیادی انجام شده است که دقیقاً به چند مورد و برای چه مدت می توانیم توجه کنیم. متغیرهای کلیدی که بر توانایی ما برای ماندن در کار تأثیر می‌گذارند عبارتند از میزان علاقه ما به محرک و تعداد عوامل حواس پرتی.

در بیشتر موارد، توانایی ما برای متمرکز کردن توجه خود روی یک چیز در حالی که مانع از حواس پرتی ديگر محرك ها می شود، خودکار به نظر می رسد. با این حال، توانایی افراد برای تمرکز انتخابی بر یک موضوع خاص در حالی که دیگر محرك ها را را نادیده می گیرند بسیار پیچیده است.

راه هاي افزايش قدرت توجه کلی

حتی افرادی که مشکل توجه کلی ندارند نیز می توانند از استراتژی هایی که برای بهبود توجه و تمرکز طراحی شده اند بهره مند شوند. برخی از چیزهایی که می توانید امتحان کنید عبارتند از:

اجتناب از انجام چند کار: اگر می‌خواهید تمرکز خود را بهبود ببخشید، سعی کنید از انجام چند کار خودداری کنید. تلاش برای انجام چند کار به بهره‌وری آسیب می‌زند، بنابراین می‌توانید تنها با کار کردن روی یک چیز در یک زمان، از ظرفيت توجه خود نهایت استفاده را ببرید.

خواب کافی: تحقیقات نشان داده است که خواب کافی برای حفظ سطح بهینه توجه ضروری است. به نظر می رسد این دو رابطه دو طرفه دارند. خواب به تنظیم توجه کلی کمک می کند، اما نیازهای توجه کلی نیز می تواند در خواب نقش داشته باشد. کلید حفظ تمرکز، توانایی بازیابی سریع توجه پس از حواس پرتی است. تحقیقات نشان می‌دهد براي افرادی که کمتر می‌خوابند، بازگرداندن حواس‌پرتی، تکمیل وظایف و به پایان رساندن کارها بدون اشتباه بسیار دشوارتر است. و در مورد رانندگی، زمانی که تمرکز کاملا ضروری است، استراحت ناکافی منجر به نرخ تصادف بالاتر می شود.

تمرین ذهن آگاهی: ذهن آگاهی، که شامل توجه به لحظه حال است، گاهی اوقات به عنوان نوعی توجه تصور می شود. تحقیقات نشان داده است که آموزش ذهن آگاهی ممکن است برای بهبود توجه مفید باشد. براي كسب اطلاعات بيشتر به لينك زير مراجعه نماييد:

ذهن آگاهي

تحقیقات منتشر شده در سال 2017 می گوید که مدارهای عصبی در مغز كه مربوط به توجه کلی هستند، به طور پیچیده ای با شرایطی مانند اختلال کمبود توجه/بیش فعالی (ADHD) مرتبط هستند. دستیابی به درک بیشتر از این فرآیند، نویدبخش درمان های بهتر برای کسانی است که با این وضعیت دست وپنجه نرم ميكنند.

دامنه توجه کلی چقدر است و آيا انجام همزمان كار ها، قابل دستيابي است؟

توانایی تمرکز روی یک کار خاص برای مدت زمان طولانی می تواند در بین افراد بسیار متفاوت باشد. روانشناسان تکاملی حدس می زنند که افراد با بازه توجه طولانی و کوتاه هر دو در جوامع اولیه بشری ارزش داشتند. برای مثال، دومی ممکن است  ماجراجوتر باشد. براي كسب اطلاعات بيشتر به لينك زير مراجعه نماييد.

بسیاری از مردم تلاش می‌کنند تا دو یا چند کار را همزمان انجام دهند – برای مثال رانندگی در حین ارسال پیامک، یا خواندن در حین گوش دادن به پادکست – اما تحقیقات فزاینده‌ای نشان می‌دهد که تلاش برای تقسیم تمرکز در واقع منجر به کاهش کارایی در هر دو کار می‌شود. اطلاعات بیشتر در لینک زیر:

مولتي تسكينگ

جمع بندي و سخن پاياني

ممکن است مفید باشد که توجه را به عنوان یک منبع ذهنی در نظر بگیریم، منبعی که برای تمرکز و پردازش کامل اطلاعات مهم مورد نیاز است، به خصوص زمانی که  عوامل حواس پرتي و منحرف کننده زیادی وجود داشته باشد که محرك اصلي را مخفی می کند. سیستم توجه انتخابی ما به ما این امکان را می دهد که در میان حواس پرتی ها،  محرك مورد نظر خود را پیدا یا ردیابی کنیم. درک نحوه عملکرد توجه کلی به وضوح مهم است، حتی برای زندگی روزمره ما. با توجه به نقشي هايي كه براي توجه بر شمرديم، به نظر مي رسد اين كنش شناختي مانند دروازه اي، اطلاعات را براي ورود به مغز هدايت ميكند. بنابراين لازم است كه با بررسي بيشتر و انجام آزمون هايي، ابتدا به ميزان عملكرد خود در زمينه توجه آگاه شده و سپس براي تقويت و بهبود آن تلاش كنيم.